πίνω

ΝΜΑ, αιολ. τ. πώνω Α

1. εισάγω στο στομάχι υγρό από το στόμα

2. (με ειδική σημ.) καταναλώνω κρασί ή άλλα οινοπνευματώδη ποτά (α. «αυτός πίνει πολύ» β. «οὕτω πίνοντας πρὸς ἡδονήν», Πλάτ.)

3. μτφ. απορροφώ, ρουφώ, τραβώ (α. «το φαΐ ήπιε όλο το ζουμί του» β. «ἐπεὰν δὲ διάκορος ἡ γῆ σφεων γένηται πίνουσα τὸ ὕδωρ», Ηροδ.)

νεοελλ.

1. έχω τη συνήθεια να καταναλώνω μεγάλες ποσότητες οινοπνευματωδών ποτών, ρέπω προς την οινοποσία, είμαι μέθυσος

2. (η μτχ. παθ. παρακμ. ως επίθ.) πιωμένος, -η, -ο

ο μεθυσμένος

3. φρ. α) «έπιον το ποτήριον μέχρι τρυγός» — υπέμεινα τα βάσανα μέχρι τέλους

β) «ήπιε πολλά φαρμάκια» — δοκίμασε πολλές πίκρες, πέρασε πολλά βάσανα

γ) «πίνω στην υγειά σας» — πίνω πρώτος κάνοντας ευχές για την υγεία σας

δ) «είναι να τήν πιεις στο ποτήρι»

(για κοπέλα) είναι ελκυστική, δροσερή, όμορφη

4. παροιμ. α) «θες δε θες, πιε, γάιδαρε, άγιασμα» — λέγεται για όσους εξαναγκάζουν κάποιον να κάνει κάτι παρά τη θέληση του

β) «όσο πίν' η συμπεθέρα τόσο καλοκουβεντιάζει» — λέγεται για να δηλώσει ότι το ποτό προκαλεί ευδιαθεσία

αρχ.

1. γιορτάζω, πανηγυρίζω με ευωχία («πίνειν νίκην», Φιλοστρ.)

2. (ο παρακμ.) πέπωκα έχω τελειώσει το κρασί μου ή είμαι μεθυσμένος

3. φρ. «πίνειν κρατῆρας οἴνοιο» — το να πίνει κανείς ολόκληρους κρατήρες κρασιού.

[ΕΤΥΜΟΛ. Το ρ. πίνω ανάγεται σε ΙΕ ρίζα *pō- / pi- «πίνω» με δυσερμήνευτη εναλλαγή φωνηεντισμού, που κατ' άλλους ανάγεται σε εναλλαγή *pōi-/ *pῑ- (< *pәi-) ενώ κατ' άλλους ερμηνεύεται βάσει της λαρυγγικής θεωρίας (*peә₃- > *pō- και *ρә₃-y-t-o > *pī-). Το ρ. συνδέεται με τα: αρχ. ινδ. pibati, ιρλδ. ibim, λατ. bibo (με αφομοιωτική τροπή του αρκτικού p- σε b-) —στα οποία το -b- οφείλεται πιθ. στην ύπαρξη λαρυγγικού φθόγγου στη ρίζα— και το αρχ. σλαβ. piti. Στην Ελληνική το αρχαιότερο θ. τού ρ. πίνω, πῖ- (που λειτουργεί ως μηδενισμένη βαθμίδα, πρβλ. αρχ. ινδ. pī-ta), εμφανίζει ο αόρ. με δύο αθέματες μορφές προστακτικής: πῖ-θι τής αττ. διαλ. (με μόριο *-dhi, πρβλ. ἴθι, ἴσθι) και πῶθι / πῶ τής λεσβ. διαλ. (πρβλ. αρχ. ινδ. a-pām και προστ. pahi) ενώ οι τ. πίει / πίεις που διαβάζονται σε αττικά αγγεία είναι δυσερμήνευτοι. Αθέματη είναι και η μορφή τής υποτακτικής τού αορίστου πίομαι με βραχύ φωνήεν που λειτουργεί ως μέλλοντας (πρβλ. ἔδω: ἔδομαι). Ο συνηρημένος τ. μέλλ. πιοῦμαι είναι μτγν. (πρβλ. χεῶ, ἑλῶ). Από την αθέματη μορφή αορ. σχηματίστηκε ο θεματικός αόρ. ἔ-πιον (πρβλ. κλῦθι: ἔκλυον). Δευτερογενώς, εξάλλου, έχει σχηματιστεί από το ίδιο θέμα ο ενεστ. πίνω με πρόσφυμα -ν- (πρβλ. δάκ-ν-ω), ενώ ο αιολ. ενεστ. πώνω εμφανίζει φωνηεντισμό -ω-. Από τον ενεστ. πῑ-νω σχηματίστηκε ο ενεργ. αόρ. ἔ-πισα (πρβλ. ἔβησα), απ' όπου ο ενεστ. πιπίσκω* και ο μέλλ. πίσω. Στο θ. πῑ- τής ρίζας, τέλος, ανάγονται ο βοιωτ. τ. ενεστ. πιτεύω (< *πιτός, πρβλ. αρχ. ινδ. pita-) και οι τ.: πιστός (ΙΙ), πίσα, πίστρα, πισμός, πιστήρ (με δυσερμήνευτο -σ-). Το θ. πω- τής ρίζας εμφανίζουν στην Ελληνική τα σύνθ. σε -πωτις (βλ. λ. άμ-πωτις, έκ-πωτις) και η λ. πῶμα, ενώ ο ενεργ. παρακμ. πέ-πω-κα σχηματίστηκε πιθ. κατ' αντιπαράθεση τού παθ. παρακμ. πέπο-ται (πρβλ. δέ-δω-κα: δέ-δο-μαι). Το θ. πο-, τέλος (που λειτουργεί ως συνεσταλμένη βαθμίδα αναφορικά προς το θ. πω-), εμφανίζουν οι: παθ. παρακμ. πέ-πο-ται και παθ. αόρ. ἐ-πό-θην (πιθ. αναλογικοί σχηματισμοί προς τα: δέ-δο-μαι, ἐ-δόθην τού δίδωμι) και τα ρηματ. ονόματα: ποτός, ποτή, πόσις, πόμα, ποτήρ, πότης, κατα-πόθρα. Ο φωνηεντισμός πο- πρέπει να θεωρηθεί ελληνική καινοτομία, αφού δεν μαρτυρείται σε άλλη γλώσσα (η Λατινική στα ρηματ. ονόματα εμφανίζει θ. pō-, πρβλ. pōtus, pōculum)].

ΣΥΝΘ. (Β' συνθετικό) αναπίνω, αντιπροπίνω, αποπίνω, εκπίνω, καταπίνω, προπίνω

αρχ.

αντιπίνω, διαπίνω, εμπίνω, επεκπίνω, επεμπίνω, επιπίνω, μεταπίνω, παρεμπίνω, προεκπίνω, προκαταπίνω, προσεκπίνω, προσπίνω, συγκαταπίνω, συμπίνω, συνεκπίνω, συνεπεκπίνω, υπερπίνω, υποπίνω

νεοελλ.

καλοκαταπίνω, καλοπίνω, κουτσοκαταπίνω, κουτσοπίνω, κρασοπίνω, κρυφοπίνω, ματαπίνω, μισοκαταπίνω, μπεκροπίνω, ξαναπίνω, ξεροκαταπίνω, ξεροπίνω, παραπίνω, πολυπίνω, σιγοπίνω, συχνοπίνω, τρωγοπίνω, ψευτοπίνω].